So‘nggi yillarda IT sohasida ishlaydiganlar orasida tez-tez uchraydigan muammolardan biri bu — burnout, ya’ni ruhiy va jismoniy charchoqning zo‘rayishi natijasida yuzaga keladigan holatdir. Dasturchilar har kuni kod, deadline, bug, mijoz, yangi texnologiyalar va stress bilan yashaydi. Uzoq vaqt davomida bu yuk bosimsiz tuyuladi, lekin bir kun kelib, hech narsaga qiziqmaslik, ishdan nafratlanish, hatto shaxsiy hayotga befarqlik holatlari boshlanadi.
Burnout nima?
Burnout — bu oddiygina “charchoq” emas. U professional sohada uzoq vaqt bosim, mas’uliyat, ortiqcha yuklama va hissiy sovuqlik natijasida vujudga keladigan ruhiy sindromdir. U insonning ishiga, kasbiga, hatto hayotiga nisbatan bo‘lgan munosabatini o‘zgartirib yuboradi.
Masalan: ilgari siz sevadigan kod yozish — endi siz uchun majburiyatga aylanadi. Loyihalar ilhom emas, faqat stress olib keladi.
Dasturchilar orasida nega keng tarqalgan?
-
Uzoq vaqt ekran qarshisida o’tirish – Kuniga 8-10 soat monitor qarshisida ishlash jismoniy va ruhiy charchoqni tezlashtiradi.
-
Doimiy yangilik talabi – Texnologiya tez o‘zgaradi. Har doim yangi narsalarni o‘rganishga majbur bo‘lish — ichki bosimni kuchaytiradi.
-
Deadline va bug’lar – Oxirgi daqiqagacha ishlash, kodda chiqqan xatolarni qidirish va tuzatishlar — hissiy turg‘unlikni buzadi.
-
Samarasizlik hissi – “Ko‘p ishlayapman, lekin hech narsaga erishmayapman” degan fikr ko‘p dasturchilarda paydo bo‘ladi.
-
Yolg‘iz ishlash – Remote ish, freelance yoki mustaqil ishlovchi dasturchilar ko‘pincha ijtimoiy aloqalardan chetga chiqadi.
Belgilari (burnout sizga yaqinlashayotganini ko‘rsatadi):
- Ishga nisbatan befarqlik va qiziqish yo‘qolishi
- Ishlash istagining kamayishi
- Diqqatni jamlay olmaslik
- Har qanday mayda ishda g‘azab, bezovtalik
- Uyqu buzilishi yoki haddan ortiq uyqu
- Hamma narsadan charchaganlik hissi
- “Men hech narsaga yaramayman” degan fikrlar
Nima qilish kerak?
1. Vaqtni boshqarish
Ish va dam olish orasida aniq chegaralar qo‘ying. Har kuni 1-2 soat hech qanday texnologiyasiz vaqt o‘tkazing.
2. Mikro tanaffuslar qiling
Har 1-2 soatda qisqa tanaffuslar — charchoqni kamaytiradi.
3. Texnologiyadan dam oling
Har doim o‘rganish kerak degan bosimdan chiqishga harakat qiling. Ba’zida hech narsa o‘rganmaslik ham foydali.
4. Jismoniy faollikni kiritish
Sport, yurish, yoga yoki oddiy cho‘zilish mashqlari nerv tizimiga ijobiy ta’sir qiladi.
5. Yordam so‘rashdan uyalmang
Burnout — bu zaiflik emas. Ish joyingizda menejer bilan gaplashing, do‘stlaringiz yoki ruhiy salomatlik bo‘yicha mutaxassis bilan maslahatlashishdan tortinmang.
6. Koddan tashqari hayot bo‘lsin
Yangi hobbi toping: rasm chizish, blog yozish, sayohat, musiqa. Faqat kod yozish bilan cheklanmaslik kerak.
Xulosa
Burnout — bu oddiy charchoq emas, balki katta e’tibor talab qiladigan holat. Uni vaqtida tan olish, oldini olish va unga qarshi choralar ko‘rish — dasturchilar uchun zarur ko‘nikmadir. Dasturlash – bu ijodiy va aqliy faoliyat. Faqat sog‘lom fikr bilan yozilgan kodgina uzoq davom etadi.
Texnologiya ortidan yugurishda o‘zingizni unutmang. Siz eng muhim resurssiz.