Bugun shunday zamonki, har narsa pullanib bo‘ldi. Uy, mashina, telefon — bularni pulga olganimiz oddiy. Endi esa ilm, bilim, orzu, kelajak — bular ham pul evaziga sotiladigan bo‘ldi. Ko‘chani bir aylaning, har burchakda reklama: “Farzandingizni 3 oyda ingliz tilida gapirtiramiz”, “100% ish kafolati”, “Bizda o‘qisangiz, Amerikaga chiqasiz”.
Nega bunchalik oddiy ko‘rinayapti? Chunki ta’lim bozori ochildi. Va endi o‘quvchi emas, mijoz kerak.
Maktab — formal joyga aylanyapti
Ko‘plab davlat maktablarida ustozlar qiynalyapti. Tizim yukini o‘qituvchiga tashlaydi. O‘qituvchi esa “dars bersam yetadi” degan fikr bilan ishlayapti. Darsliklar chalkash, imtihonlar ko‘pincha sun’iy, savollari hayotdan yiroq. Bola maktabdan faqat daftar, kundalik va baho olib chiqyapti — bilim emas.
Ustozlar o‘zini oqlashga harakat qiladi: “Bizga sharoit yo‘q, bizga ish haqi past.” To‘g‘ri, biroq natijada bolaning hayoti xavf ostida qolayapti. Chunki u mustahkam asos olmayapti. Maktabni bitirganda “men kim bo‘laman?”, “hayotimni qanday quraman?” degan savollarga javob yo‘q.
Universitet — orzular fabrikasi
Yoshlar orzu qiladi: universitetga kiraman, diplom olaman, ish topaman. Lekin bu orzu ko‘pincha real hayot bilan to‘qnashadi. Universitetlar nazariyaga berilib ketgan, amaliyot yo‘q, talabaga e’tibor yo‘q. Darsda telefon ko‘tarib gaplashayotgan o‘qituvchilarni ko‘rganmiz. Ustoz emas, faqat auditoriyadagi odam.
Ko‘pchilik talaba 4 yilda faqat kredit yopish bilan ovora. “Qancha fan o‘tdim?”, “GPA nechi chiqdi?” — lekin “men nima o‘rgandim?” degan savol yo‘q. Diplom — hamma joyda “kerak” bo‘lib qolgan oddiy hujjat.
Xususiy ta’lim — bozor qoidasida
Xususiy maktab, kurs, universitetlar: ular tirik qolishi uchun daromad qilishga majbur. Bu yerda hamma narsa “mijozga” qarab quriladi:
- Sertifikat beriladi,
- Video darslar tayyor,
- Marketing juda kuchli,
- Sotuvchilar har kuni telefon qiladi: “Farzandingizni kelajagi haqida o‘ylayapsizmi?”
Shunday bo‘lishi mumkin — lekin bu yerda sifatli ta’limmi yoki shunchaki xizmatmi — ajratish qiyin bo‘lib qoldi.
Ota-onalar nima qiladi?
Ko‘pchilik ota-ona endi “bola o‘qib odam bo‘lsin” emas, “bola o‘qib ko‘proq pul topsin” deb o‘ylayapti. Albatta, pul kerak. Lekin faqat pul haqida o‘ylab, bolaga faqat kasb emas, qadriyat ham berish unutilyapti.
Ota-onalar pul to‘lab kursga yuboradi. Bolasi nimani o‘rganayotganini ham bilmaydi. Bola oxir-oqibat har xil sertifikatlar, diplomlar bilan qoladi, lekin ichida isqirt bo‘shliq bo‘ladi — “nima qilishim kerak?”, “mening o‘zim kimman?”
Farzandlar vaqtidan oldin katta bo‘lyapti
Bugun farzandlar tez ulg‘ayayapti. Lekin ichida bola, tashqarida kattalar. Ular hayotni TikTok, Instagram, reklamadan o‘rganadi. O‘qishdan ko‘ra kontent ko‘p. Motivatsiya video ko‘rib o‘zini “entrepreneur” deb hisoblaydi, lekin ertalab kitob ochib o‘qishga sabr yo‘q.
Yoshlarga aytadigan gap: hech narsa oson bo‘lmaydi. O‘rganish uchun vaqt, mehnat, izlanish kerak. Har qanday kurs, universitet, ustoz sizga eshik ochadi — lekin ichkariga o‘zingiz yurib kirishingiz kerak.
Xulosa
Ta’lim bozorlashdi — bu haqiqat. Bunga ko‘z yumib bo‘lmaydi. Lekin har bir o‘quvchi, ota-ona, o‘qituvchi, tizim — bu bozor ichida insoniylikni, haqiqatni, mas’uliyatni unutmasligi kerak.
Haqiqiy ta’lim — bu faqat fan emas. Bu fikrlash, savol berish, qadriyat topish. Haqiqiy ustoz — sizga javob beradigan emas, savol beradigan odam. Haqiqiy o‘quvchi — ball uchun emas, o‘zini topish uchun o‘qiydi.
Shuni esdan chiqarmaylik: ta’lim — kelajakni sotib olish emas, uni o‘z qo‘ling bilan qurishdir.