Bugun ko‘pchilik yoshlar, intellektual ziyolilar, hatto oddiy xalq ham bir savol ustida bosh qotiryapti:
“Nega har bir tizimni biz emas, boshqalar kelib quryapti?”
Bu savol bejiz emas. Chunki atrofimizga nazar tashlasak, texnologiya, moliya, transport, ta’lim — bularning barchasida tashqi kuchlarning izlari ko‘zga tashlanadi. Keling, buni birma-bir ko‘rib chiqamiz.
1. Ruslar kelib taxi servis, bozor platformasini yasasa…
Bugun Yandex Go, Sbermarket, Wildberries kabi xizmatlar hayotimizning ajralmas qismiga aylandi. Bizda ham bu imkoniyatlar bor edi — ammo nima sababdan katta miqyosga chiqa olmadik?
Biz texnologik fikrlashni bugun emas, kecha boshlashimiz kerak edi. Lekin bizda:
- Kapital yo‘q dedi birlar
- Qonunlar to‘liq emas dedi boshqalar
- Investor yo‘q deb bahona qildi yana kimdir
Ammo e’tibor bering, ular keldi, va mavjud muhit ichida ishladi. Demak, asosiy muammo tashqi emas, ichki — mentalitet, ishonch va iroda yetishmasligi.
2. Gruzinlar kelib $1 mlrd bank imperiyasi qursa…
“TBC Bank” misolida biz Gruziyada boshlangan, lekin butun Yevropaga yoyilgan fintech imperiyalarni ko‘ryapmiz.
Ular o‘z xalqiga shunchaki xizmat ko‘rsatmayapti — ular xalqining moliyaviy savodxonligini oshiryapti.
Bizda-chi? Bank ilovalari bor, raqamli xizmatlar bor — ammo ularning orqasida xalqaro bozorlarga chiqadigan platformalar darajasidagi fikrlash yetishmayapti.
3. Finlandiyaliklar, Yaponlar ta’limni isloh qilsa…
Yaponiyada o‘qituvchi — jamiyat poydevori. Finlandiyada o‘quvchilar testdan yuqori ball olish uchun emas, fikrlashni o‘rganish uchun o‘qiydi.
Ular ta’limni milliy strategiya darajasiga olib chiqqan.
Bizda esa:
- Rejalar bor
- Raqamlashtirish bor
- Ammo tub islohotlar — yo‘q
Ustozlarga berilayotgan qadriyat quruq gapda qolmoqda. Eng achinarlisi, xalq ta’limi siyosiy PR mavzusiga aylanib qolgan.
4. Xitoyliklar tunellar, minoralar qurib bersa…
Xitoy infratuzilmani faqat qurmaydi — strategik o‘ylaydi. Biror yo‘l qurilsa, u yo‘l qayerga olib borishini 50 yil oldin rejalashtiradi.
Biz-chi?
- Yo‘l quramiz, lekin 3 yildan keyin buzamiz.
- Yo‘laklar yasaymiz, ammo piyodalar hali ham asfaltga chiqib yuradi.
Fikrlash — loyiha asosida emas, ko‘zbo‘yama asosida.
5. Bizga osh pishirib, choy damlab berishdan boshqa nima qolyapti?
Aynan savol shu yerda jonli va og‘riqli: bizga nima qolyapti o‘zi?
- Mehnatmi? Ha, ishlaymiz.
- Oqibatmi? Ha, mehmondo‘stmiz.
- Sadoqatmi? Ha, sodiqmiz.
Ammo bu sifatlarga katta tizimlar, innovatsiyalar, texnologiyalar yechilmayapti.
Bizga mehmondo‘stlik emas, o‘z uyimizni qurish uchun muhandislik kerak.
Bizga choy emas, kod yozadigan yoshlar kerak.
Bizga osh emas, o‘z bozorini global darajaga olib chiqadigan startaplar kerak.
Xulosa: O‘zimiz qila olmaymizmi?
Albatta qila olamiz.
Ammo buning uchun bizda quyidagilar bo‘lishi kerak:
- Tizimli fikrlash — muammoni yuzasidan emas, ildizidan hal qilish.
- Ishonch — o‘z fuqarosiga, o‘z yoshlariga, o‘z ustozlariga ishonish.
- Kapital emas, madaniyat — muvaffaqqiyatli jamiyatlar avval o‘z ichki madaniyatini o‘zgartiradi.
- G’urur emas, intilish — boshqalarni tanqid qilishdan ko‘ra, o‘z yo‘limizni topish kerak.
Boshqalar bizga yo‘l ko‘rsatsa — bu yomon emas. Ammo biz hech qachon yo‘lchi bo‘lib qolmasligimiz kerak.