Oxirgi yillarda sun’iy intellekt (AI) hayotimizning deyarli barcha sohalariga kirib bordi: smartfonlardagi yordamchilardan tortib, suratlarni tahrirlash, tibbiy tashxis qo‘yish va hatto roman yozishgacha. Ammo bu texnologiya ortida ko‘pincha ko‘zga tashlanmaydigan katta muammo bor — energiya ochligi.
Ko‘pchilik AI’ni “aqlli dastur” deb o‘ylaydi, ammo aslida u — millionlab tranzistorlardan iborat yirik hisoblash mashinalari to‘plami. Bu mashinalarni ishlatish uchun esa ulkan miqdorda elektr toki kerak bo‘ladi.
AI modelini o‘qitish — kichik shaharni yoritishdek
Yirik til modellari (masalan, ChatGPT, Gemini, Claude) o‘qitilishi uchun yuz minglab grafik protsessorlar (GPU) bir necha hafta yoki oy davomida ishlaydi.
Tadqiqotlarga ko‘ra:
- Bir yirik AI modelini o‘qitish uchun millionlab kWh elektr sarflanadi.
- Bu ba’zan Amerikaning kichik bir shaharchasini bir yil yoritish uchun yetadigan tok miqdoriga teng.
Ya’ni, biz AI’dan olgan har bir “aqlli” javob ortida katta elektr sarfi yashirin.
Faqat o‘qitish emas — ishlatish ham energiya yeydi
Ko‘pchilik AI resurs sarfini faqat o‘qitish jarayoni deb biladi, lekin inference (modeldan foydalanish) ham millionlab so‘rovlar uchun serverlarni doim ishlatishni talab qiladi. Serverlar — doimiy ravishda ishlaydigan, harorati oshganida sovutish kerak bo‘ladigan ulkan kompyuterlar. Sovutish tizimining o‘zi ham alohida energiya yutadi.
Sovutish uchun suv va energiya
Ko‘plab data markazlar suyuqlik yoki suv asosida sovutishdan foydalanadi. Masalan, Google’ning ayrim markazlari yoz oylarida bir kunda minglab tonna suv sarflaydi. Bu — nafaqat elektr, balki boshqa tabiiy resurslarga ham bosim demak.
Kelajakda elektr taqchilligi xavfi
Agar AI bozoridagi o‘sish shu tezlikda davom etsa:
- Elektr talabi global miqyosda keskin oshadi.
- Yashil energiya ishlab chiqarish yetarli bo‘lmasa, ayrim mamlakatlar ko‘mir yoki gaz stansiyalarini qayta ishga tushirishi mumkin.
- Bu esa ekologik muammolarni kuchaytiradi va elektr narxlarini oshiradi.
Boshqacha aytganda, agar energiya ishlab chiqarish AI talabiga moslashmasa, kelajakda “aqlli texnologiya” tufayli elektr toki taqchilligi bo‘lishi ehtimoli bor.
Yechimlar qayerda?
Yaxshi tomoni shundaki, bu muammoni kamaytirish yo‘llari bor:
- Kamroq energiya talab qiladigan algoritmlar ishlab chiqish.
- Yashil energiya manbalari (quyosh, shamol, gidroenergiya)dan foydalanish.
- Server markazlarini sovutishda qayta ishlangan suv yoki tabiiy sovuq iqlim sharoitlaridan foydalanish.
Xulosa
Sun’iy intellekt — juda qudratli vosita, lekin u “ko‘rinmas” energiya ochligiga ega. Agar biz bu muammoni bugundan hal qilmasak, kelajakda elektr tarmog‘imiz faqat AI’ni oziqlantirish uchun ishlaydigan holatga kelishi mumkin.
Texnologiya va energiya siyosatini uyg‘unlashtirish — kelajakdagi eng katta sinovlardan biri bo‘lishi aniq.